How we manage crisis and stop violence at an early age, in schools

Ξεμαθαίνω

Ο Μυστικός μου Κήπος

Η αλλαγή και η ροή είναι η φυσική μας κατάσταση. Το δήλωσε ο Ηράκλειτος. Οι επιλογές μας εξαρτώνται από το πόσο θέλουμε και προσπαθούμε να επιδρούμε σε αυτή τη διαρκή αλλαγή, ή την παρατηρούμε απλά, υποφέροντας συνέπειες που δεν επιλέξαμε.
Φαντάζεστε ένα δικό σας μυστικό κήπο; Τον επισκέπτεστε, για να θυμίσετε στον εαυτό σας χαρούμενα συναισθήματα, να δροσιστείτε, να ονειρευτείτε θετικά πράγματα; Παρακολουθείτε τις αλλαγές των εποχών; Από κρύα κλαδιά σε ανθισμένα δέντρα, σε καρποφόρες καταστάσεις και πάλι από την αρχή;
Εχω έναν. Είναι ένας κήπος αλλαγής. Τον χτίζω από την πρώιμη παιδική μου ηλικία, μέσα από τα χαρούμενα συναισθήματα της θετικής εμπειρίας, μέσα από τις δυσκολίες, το ξεπέρασμα συνόρων, τη δημιουργία αξιών που λάμπουν σαν τον προσωπικό μου ήλιο. Μέσα από τη σύνδεσή μου με τη Φύση και την Τέχνη. Η Φύση τρέφει, η Τέχνη συλλαμβάνει και εμπλουτίζει την εμπειρία.
Γεννήθηκα γυναίκα, τη δεκαετία του '50, ακριβώς όταν οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και σπούδασα κατά τη δεκαετία του '70, όταν το γυναικείο κίνημα, το κίνημα για την ειρήνη και κατά των πυρηνικών και η απήχηση των γαλλικών γεγονότων του Μάη του 68 είχαν μεγάλη επιρροή παντού στον δυτικό κόσμο.
Πέρασε η ζωή μου μέσα από την ελληνική στρατιωτική χούντα, τις αλλαγές του Οικογενειακού Δικαίου τη δεκαετία του '80. Σπούδασα και στην Αγγλία όπου γέννησα ένα παιδί με το καλύτερο σύστημα Υγείας της εποχής. (Πριν το καταστρέψει η Θάτσερ). Φοιτήτρια, μητέρα, εργαζόμενη, φεμινίστρια και μετανάστρια, εμπειρίες που με κράτησαν στα πόδια μου όσον αφορά την αφομοίωση, δηλαδή την πίεση για τον συμβιβασμό - γιατί ήταν αδύνατο να μην δω την Αλλαγή ως απαραίτητο μέρος της καθημερινότητάς μου. Ήταν σχεδόν υποχρεωτικό να αναθεωρείται το όνειρο, για να επιβιώσω στις δύσκολες συνθήκες. Έτσι, λοιπόν, καλλιεργούσα τον κήπο των ονείρων και των αλλαγών μου.
Ακολούθησαν πιο ασφαλείς εποχές. Μερικά χρόνια αργότερα κατάφερα να έχω επιτέλους μια σταθερή δουλειά και τον δικό μου δημιουργικό χώρο ως καλλιτέχνης. Συμμετείχα ως ενεργός πολίτης σε όλες τις αλλαγές. Στη συνέχεια, οι ανασφαλείς εποχές δημιούργησαν ανατροπές. Επιβίωσα σωματικά και πνευματικά και επέλεξα τα όπλα μου στο πλευρό της Ειρήνης και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Κατάφερα να κρατήσω τη θέση μου, μερικές φορές με μεγάλη δυσκολία αλλά και με υπέροχη βοήθεια από φίλους και συναδέλφους. Είναι πραγματικά εκπληκτικό πώς η εργασία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα φέρνει τους πιο υπέροχους ανθρώπους, από όλο τον κόσμο, να διασταυρώνονται μαζί σου. Ήμουν τραυματισμένη αλλά και δυναμωμένη.Τις δύσκολες στιγμές κατέφευγα στην πνευματικότητα του κήπου μου, στις αξίες και τα άτομα που θεωρώ συνοδηπόρους. Ακόμα και σε ανθρώπους που έχουν πεθάνει αλλά δεν θα πεθάνουν ποτέ γιατί έγραψαν αυτή την άλλη ιστορία, όχι των πολέμων, της απληστείας και της εκμετάλλευσης, αλλά της ειρήνης και της συνύπαρξης.
Όμως, με το χρόνο, από τις ανησυχίες και τις συνήθειες, δημιουργείται ένας σωρός περιττών πραγμάτων στον κήπο μου. Διατηρώντας τον εαυτό μου σε εγρήγορση, συχνά νιώθω ότι τείνω να επαναλαμβάνω μοτίβα που δεν επιτρέπουν στον κήπο μου να αισθάνεται φρέσκος και αμόλυντος. Οι ανησυχίες και ο φόβος μπλοκάρουν την πόρτα του. Η καλλιέργεια λουλουδιών σε αυτό, απαιτεί χώρο και υπάρχουν σκουπίδια που πρέπει να ξεφορτωθώ, για να ελευθερώσω αυτόν τον χώρο.
Ο καθορισμός του χώρου μου δεν είναι πλέον εύκολος γιατί, με την πάροδο της ηλικίας, σημαντικό μέρος από αυτόν καταλαμβάνεται από συνήθειες αμφίβολης ανάγκης, συνήθως επειδή έχω υιοθετήσει κάποια εξαρτημένα αντανακλαστικά, ανταποκρινόμενη σε προσδοκίες έξω από τις αξίες και τις ανάγκες μου. Οι καιροί αλλάζουν και πρέπει όσο ζω να αλλάζω κι εγώ. Ποιοί είναι οι άνθρωποι που μπορούν να βοηθήσουν; Τι μπορώ να πετάξω και τι να κρατήσω; Αισθήματα όπως ο θυμός και η απογοήτευση κρατούν τον κήπο μου ακατάστατο. Πως αντιμετωπίζω τις προσδοκίες και πως να θέτω προσωπικές προτεραιότητες και όρια χωρίς να χάσω την αγάπη και τη φιλία που έχω ως δώρα πολύτιμα στη ζωή μου; Τι να κάνω;
Επίκουρος και Σωκράτης, φίλοι από παληά.
Υποψιάζομαι ότι μεγάλο μέρος της αναλογίας μεταξύ αλλαγής και κήπου είναι το αποτέλεσμα επίδρασης σκέψεων που επηρεάζονται από τον Επίκουρο( ο κήπος του Επίκουρου). Επίσης, η έννοια της κριτικής σκέψης συνδέεται με τον Σωκράτη, ο οποίος έθεσε κάθε είδους ερωτήσεις που οδηγούσαν σε περισσότερες ερωτήσεις, γεγονός που οδήγησε στην εκτέλεσή του από την αθηναϊκή κυβέρνηση, καθώς η αφοσίωσή του στην υπηρεσία της Δημοκρατίας δεν του επέτρεπε να δραπετεύσει, όπως πρότειναν οι οπαδοί του. Και οι δύο άνδρες έκαναν πράξη τις αρχές τους.

Ενας καλλιτέχνης μπορεί ταυτόχρονα με την πρόσληψη μιας εμπειρίας να αναλύει υποκειμενικά τι είναι σωστό ή λάθος, αλλά αυτή η υποκειμενικότητα μεταφέρει επίσης στοιχεία από το πανανθρώπινο υποσυνείδητο, στηριζόμενο στην κοινή θνητή μας εμπειρία, ελπίδες και φόβους και την αισθητική ικανότητα που η υποκειμενική ματιά απορρόφησε μέσω της εκπαίδευσης.Η εμπειρία μου ως καλλιτέχνης έχει χτίσει την ικανότητά να αναλύω και να συνθέτω ταυτόχρονα. Αυτό προτείνει ο Γιουνγκ και αυτό έλεγε ο John Leitham όταν δημιούργησε το Artists' Placement Group στη δεκαετία του '70, περιμένοντας από ιδρύματα και δημόσιες ή ιδιωτκές επιχειρήσεις να επωφεληθούν από αυτή την καλλιτεχνική εμπειρία για να εξανθρωπίσουν νοσοκομεία, περιοχές παραγωγής, πλοία κ.λπ. Η ιδέα του ήταν, ότι ένας καλλιτέχνης μέσω αυτής της εκπαίδευσης μπορούσε να δει τι πάει στραβά και να δημιουργήσει προτάσεις για την τροποποίηση ενός χώρου και μιας διαδικασίας. Είχε προσκαλέσει εικαστικούς καλλιτέχνες, συγγραφείς, μουσικούς, αρχιτέκτονες, να συνεργαστούν σε πολλά έργα. Είχα την τύχη να παρακολουθήσω και να συμμετέχω σε μερικά από αυτά τα πειράματα.
Όλοι παραδεχόμαστε ότι η αλλαγή είναι απαραίτητη, η ποιότητα της αλλαγής είναι πάντα το ζήτημα, καθώς η αποδόμηση δεν πρέπει να σημαίνει όπως λέει μια λαϊκή έκφραση, ότι πετάμε το μωρό μαζί με το νερό της μπανιέρας.
Ξεκίνησα από νωρίς να γράφω γιατί ως εκπαιδευτικός, θεωρώ χρήσιμο να καταγράφω σκέψεις που μπορώ να μοιραστώ με φίλους και άλλους εκπαιδευτικούς, ειδικά σε περιόδους που είναι απαραίτητο να προσαρμοστούμε σε σημαντικές αλλαγές, όπως η απαραίτητη συμμόρφωση με μια τεχνολογία που αναπτύσσεται γρήγορα αλλά και γερνάει γρήγορα.Έχουμε πλέον οι άνθρωποι λιγότερη προσωπική επαφή αλλά ευκολότερη και ευρύτερη επικοινωνία, λόγω πολυμέσων. Μεγαλύτερη ζωή, περισσότερη εκπαίδευση αλλά και περισσότερη ρύπανση και περισσότερο Αλτσχάιμερ. Εικονοποιώντας το Οικονομικό Ατομο αντί για τον Ολιστικό Άνθρωπο, μεταβάλλαμε στόχους χωρίς να το αντιληφθούμρ.Πως να προσαρμοστούμε ή να αντισταθούμε; Η μεταμόρφωση γίνεται μια αναγκαιότητα. Ποιά μεταμόρφωση όμως; Αυτό είναι το θέμα του κειμένου.

Περί σαλιγκαριών και πεταλούδων
Κήπος σημαίνει μεταμορφώσεις κι από ένα στάδιο μεταμόρφωσης στο επόμενο, μεσολαβεί κόπος. Αν επισπεύσουμε την έξοδο της νύμφης από το κουκούλι, αν δεν αφεθεί να παλέψει για να βγει, τότε δεν θα επιβιώσει γιατί δεν θα έχει δυναμώσει το νευρικό και μυικό σύστημα των φτερών της, πράγμα που συμβαίνει μεσα από την δύσκολη προσπάθεια κατά την ωρίμανση της να σκίσει το κουκούλι που την περιβάλλει.
Τις δυνάμεις του, ο άνθρωπος τις εξασκεί μέσω του πρωταρχικού δεσμού με τη μητέρα που γίνεται με την επικοινωνία από την ώρα που γεννιέται, επικοινωνία με φωνούλες, γκριμάτσες, ήχους, ενώ το βρέφος ησυχάζει και νοιώθει ασφαλές, αναγνωρίζοντας τα μάτια, τις μυρωδιές, γεύσεις και ήχους και τον χτύπο της καρδιάς της
Υπάρχουν όμως κι ανασφαλείς πρωταρχικοί δεσμοί, αν η μητέρα έχει αντιδράσει ασυνείδητα αλλά και συνειδητά με ακαμψία στα σήματα του βρέφους. Αυτό διότι πιστεύοντας ότι έτσι θα το ‘καλομάθει’,καθώς έχει ασκήσει αυστηρή παιδαγωγική με πιεστικούς τρόπους, αγνοώντας τα σήματα απελπισίας, επειδή είναι αποδεκτό στους κύκλους που ζει ότι τα παιδιά τα ανατρέφουμε με αμείλικτους κανόνες. Τότε αυτά αποκτούν μια ανασφαλή πρωταρχική πρόσδεση. Όπως λέει ο Lowen (1996)
... είναι συναισθηματικά νεκρωμένοι και σε άμυνα. Προτιμούν την αυτορρύθμιση και την στήριξη στον εαυτό τους από την διαπροσωπική υποστήριξη. Μπορεί να θεωρούν την εξάρτηση τρομακτική ή δυσάρεστη και να αποφεύγουν καταστάσεις που θα «ξυπνήσουν» τις ανάγκες τους για συναισθηματικό δεσμό ή οικειότητα (Siegel, 1999).
Μπορεί ένα παιδί με ανασφαλείς πρωταρχικούς δεσμούς να εξελιχτεί σε ένα πολύ προσαρμοσμένο ή πάλι σε ένα απροσάρμοστο πλάσμα, αλλά πάντα με έλλειψη εμπιστοσύνης σε κάθε είδους συναισθηματικό δεσμό, σε κάθε είδους συγκίνηση αγάπη κι αφοσίωση. Όπως οι κοχλίες αναπτύσουν από τα αρχικά τους στάδια το κέλυφος τους, ασήμαντο ή υπέροχο, πάντα όμως κομμάτι της προσωπικότητας τους, χαρακτηριστικό της ανάγκης τους γι ασφάλεια. Το κέλυφος αυτό της απομόνωσης για τους ανθρώπους μπορεί να είναι η ίδια η δημιουργικότητα τους, η Τέχνη, το διαδίκτυο, η αφοσίωση σε κάτι δικό τους που τους κρατάει μακριά από σχέσεις και μάλιστα ιδιαίτερα αυτές που τους συγκινούν πολύ.
 Πως νοιώσατε εσείς; Πεταλούδα, σαλιγκάρι, ή ακόμα ψάχνετε να γίνετε κάτι;
 Ως εκπαιδευτικοί, όσοι γενικότερα στηρίζουμε τους νεώτερους, πως μπορούμε να προσφέρουμε στήριξη ώστε να εξελιχθούν και να εξελίσσουν τις σχέσεις τους;
 Εργαζόμενοι με μαθητές πως διακρίνουμε τη βάση των δυσκολιών;
Συνήθως τα παιδιά που βίωσαν ανασφαλή-αποφευκτική πρόσδεση, εμφανίζουν κάποια βασικά γνωρίσματα αυτού του μοτίβου πρόσδεσης και κοινωνικής εμπλοκής (συμμετοχής) ως ενήλικες. Μπορεί να έχουν μια περιφρονητική στάση προς τη σπουδαιότητα των σχέσεων εγγύτητας σε ενήλικες σχέσεις. Συχνά αποστασιοποιούνται από τους άλλους, υποτιμούν τις διαπροσωπικές σχέσεις, γίνονται αυτάρκεις και έχουν την τάση να βλέπουν τα συναισθήματα με κυνισμό κατά την Ogden,( 2006).
 Ως ενήλικες θα απογοητεύονται και θα θυμώνουν εύκολα σε σχέσεις γιατί για να επιλύσει ένα άτομο συγκρούσεις χρειάζεται η κοινωνική εμπλοκή που μας επιτρέπει να αναπτυχθούν κοινωνικές δεξιότητες.Ακόμα περισσόττερο δυσκολεύεται στις διαπροσωπικές σχέσεις, όπου υπάρχει εντονότερη συναισθηματική διέγερση. Έτσι αποκλείει την ανάπτυξη οικειότητας, συνεχιζόμενης επαφής, ανταλλαγής συναισθημάτων, πράγμα συναρπαστικό και δύσκολο ακόμα και για ανθρώπους που ευτύχησαν να έχουν καλό σύστημα συμμετοχής από την φάση προσκόλλησης στην παιδική ηλικία, πόσο μάλλον για τα άτομα που έχουν ανασφαλή εμπείρία πρωταρχικών δεσμών.
 Τα άτομα με ανασφαλή πρωταρχκό δεσμό προτιμούν την αυτορρύθμιση και την στήριξη στον εαυτό τους από την διαπροσωπική υποστήριξη. Μπορεί να θεωρούν την εξάρτηση τρομακτική ή δυσάρεστη και να αποφεύγουν καταστάσεις που θα «ξυπνήσουν» τις ανάγκες τους για συναισθηματικό δεσμό ή οικειότητα (Siegel, 1999)...
Πολλές φορές τα άτομα αυτά έχουν μεγάλη αποδοτικότητα στο έργο τους ως επαγγελματίες, αρκεί να μπορούν οι ίδιοι να ελέγχουν το βαθμό προσέγγισης στους άλλους. ¨ομως στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην οικογένεια, αυτό μπορεί να εκφράζεται με παραμέληση των αναγκών των οικείων αλλά και με σκληρή επιβολή περιορισμών, δύσκολα όμως με σωματική κακοποιητική συμπεριφορά, διότι αυτό απαιτεί έντονη εμπλοκή και συνάφεια.
Ένας τρόπος για την αποφυγή της επαφής είναι η απομάκρυνση και αποδέσμευση από το άλλο πρόσωπο, έτσι ώστε να διατηρηθεί η ατομικότητα αλλά το τίμημα είναι ότι δημιουργείται ένα χάσμα μεταξύ των δύο ατόμων.
Το χαμηλό όριο ανοχής που έχει ένα άτομο με δυσκολίες συνάφειας ως προς τη διέγερση, σημαίνει ότι συνήθως μαθαίνει να τη ρυθμίζει μέσω της απομόνωσης, εσωστρέφειας, διαβάσματος, αφηρημάδας και κόσμους της φαντασίας (Ogden, 2006). Είναι επιρρεπής σε εθισμό στο διαδίκτυο, όπου είναι δυνατή η πρόσβαση σε εναλλακτικές πραγματικότητες που είναι «ασφαλείς» και κάτω από τον έλεγχό του (Buchanan, 2009)
Στο κείμενο αυτό επιχειρώ να συνδέσω την προσωπική απο-μάθηση με το έργο των εκπαιδευτών, μέσα από την επικέντωση στα παρακάτω:

Προσωπικές αλλαγές μετά τις εμπειρίες της Πανδημίας, των τελευταίων πολέμων και της οικονομικής κρίσης:
1. Επανεξέταση ενός τραύματος- Κόβιντ 19 και συνέπειες
Μετά την επιδημία του Covid 19, υπήρξαν επιπτώσεις, ιδιαίτερα για τις γυναίκες, στην ποιότητα της επαγγελματικής και οικογενειακής τους ζωής. Η εργασία από το σπίτι (WFH) κυρίευσε τις ζωές των ανθρώπων, με την αύξηση της ανεργίας των γυναικών λόγω του γεγονότος ότι οι περιορισμοί απαιτούσαν περισσότερα από αυτές, ανάλογα με τους παραδοσιακούς ρόλους των κοινωνικών φύλων, όπως, να κρατήσουν τα παιδιά ασφαλή στο σπίτι και να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους, να φροντίσουν τον άρρωστο, να νοιαστούν για τη διατήρηση της οικογενειακής γαλήνης, κ.λπ.
…οι μελέτες αποκάλυψαν ότι οι γυναίκες, ιδιαίτερα οι εργαζόμενες μητέρες, αγωνίστηκαν περισσότερο με τον COVID-19 WFH, καθώς έπρεπε να ταχυδακτυλουργούν συνεχώς μεταξύ των επαγγελματικών και μητρικών τους ευθυνών, ενισχύοντας βαθιά ριζωμένες προσδοκίες για το ρόλο του κοινωνικού φύλου και οδηγώντας σε ανανεωμένη ανισότητα και αδικία μεταξύ των φύλων (Oakman et. al.).
Ταυτόχρονα αυξάνεται η βία κατά των γυναικών και η εγκληματικότητα, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Οι νέοι είχαν περιορίσει τις επαφές σε μια περίοδο που προσπαθούσαν να ανοίξουν τα φτερά τους, να εμπνευστούν, να επουλώσουν παιδικά τραύματα, να επιβεβαιώσουν ότι ανήκουν σε αυτή την κοινωνία ως άξια μέλη της.
Ανάλογα με την υποστήριξη από το οικογενειακό τους περιβάλλον, αυτό το πλήγμα ήταν μεγαλύτερο ή μικρότερο, όμως τα αποτελέσματα του είναι πλέον εμφανή στη βία που έχει ξεσπάσει στους δρόμους, στα γήπεδα, στα σχολεία, στο διαδίκτυο, μεταξύ τους και προς τους άλλους, ιδιαίτερα όσους βλέπουν ως ‘αδύναμους’
Σύμφωνα με την εμπειρία μας, το εάν υπάρχουν ασφαλείς πρωταρχικοί δεσμοί στις παιδικές εμπειρίες ενός ατόμου παίζει μεγάλο ρόλο στην ψυχική ανθεκτικότητα γενικά, αλλά και στην επούλωση ψυχικών πληγών και στην κοινωνική επανένταξη. Διαπιστώσαμε ότι κατά μέσο όρο δύο χρόνια είναι ο χρόνος που χρειάζεται ένας τραυματίας για να επανενταχθεί εάν έχει τη σωστή, συνεπή υποστήριξη. Σήμερα έχουμε να κάνουμε όχι μόνο με προσωπικά αλλά και με συλλογικό τραύμα, μια πολύ δυσκολότερη κατάσταση.Προσπαθούμε να έχουμε έλεγχο:
 Στην καταπολέμηση των συνηθειών που βλάπτουν την υγεία μας ή την υγεία των αγαπημένων μας, το περιβάλλον στο σύνολο του.
 Αν αναγκαστούμε να προσαρμοστούμε σε ένα νέο πολιτιστικό περιβάλλον, το οποίο μπορεί ακόμα και να μας εμπνέει ή να το υπόσχεται βελτιώσεις αλλά και να μας τρομάζει.
 Στην υιοθέτηση ενός νέου εργασιακού περιβάλλοντος ή συνθηκών
 Στο να εμποδίζουμε εισβολείς να καταστρέφουν ότι προσπαθούμε να επιτύχουμε. .
 Στο να γίνουμε πιο επιτυχημένοι στη διαχείριση του θυμού, στη διαχείριση κρίσεων, στην επίλυση συγκρούσεων.
 Στο να κάνουμε τους εαυτούς μας εμπροσθοφυλακή σε κάποιο τομέα της ζωής ή του επαγγέλματος.
 Στην επίλυση προβλημάτων προσωπικών σχέσεων.
 Για να κάνουμε δυνατή τη δια βίου μάθηση για εμάς, εάν είναι ένας στόχος που απολαμβάνουμε, παρά το ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε τις βολικές μας συνήθειες για να είμαστε ανοιχτοί σε προκλήσεις και να αναθεωρούμε με κριτικό τρόπο τις υποθέσεις εργασίας.

Διδακτική για την αλλαγή:
Η αλλαγή σε σχέση με το ρόλο του εκπαιδευτικού περιλαμβάνει τον προβληματισμό του να διδάξουμε πιο αποτελεσματικά άτομα διαφορετικής κουλτούρας με τα οποία συμβιώνουμε στην πολυπολιτισμική Ευρώπη, με διαφορετικές ηλικίες κ.λπ., όπως τέχνη, κάποια νέα γλώσσα ή τρόπους προσαρμογής σε μια νέα κοινωνική κατάσταση, κι αυτά χωρίς να τους προσβάλλουμε ή να δείχνουμε ασέβεια για τη δική τους κουλτούρα (προσαρμογή των κανόνων ενσυναίσθησης και αυτοπεριορισμού).

Τα δικαιώματα των παιδιών είναι σε κίνδυνο, παγκοσμίως.
Όσον αφορά τα σχολεία, έχουμε συγκεντρώσει στον φορέα ένα σύνολο οδηγιών για το πώς να αντιμετωπίζουμε τα παιδιά όταν υποπτευόμαστε ή μαθαίνουμε ότι έχουν πέσει θύματα κακοποίησης.
Απόσπασμα εγχειριδίου της Γραμμής μας ΣΟΣ Δίπλα Σου 2109700814: «…. Οι εκπαιδευτικοί αναμένεται να πάρουν ιδιωτική συνέντευξη από το παιδί και να ρωτήσουν για τυχόν δυσκολίες που αντιμετωπίζει, με ανοιχτές ερωτήσεις, όπως «υπάρχει κάτι που σε ενοχλεί και θα ήθελες να μοιραστείς;» Θα ήθελες οι άνθρωποι να συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο; Κλπ. Εάν το παιδί αναφέρει κακοποίηση, ο εκπαιδευτικός δεν υπόσχεται «να μην το πει σε κανέναν» Μπορεί να δοθεί υπόσχεση να πει «μόνο σε οποιονδήποτε μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή της κατάστασης». Ο εκπαιδευτικός κρατά σημειώσεις με ημερομηνία και ώρα που μπορούν να γραφτούν μετά τη συνέντευξη του παιδιού. Είναι νόμιμο δικαίωμα του εκπαιδευτικού να μην καταθέσει ως μάρτυρας σε δικαστήριο, αλλά οι σημειώσεις που θα κρατηθούν μετά τη συνέντευξη θα είναι χρήσιμες στη διαδικασία, σε περίπτωση που υπάρξει δικαστική υπόθεση…».

Το σχολικό πρόγραμμα στην Ελλάδα άλλαξε και οι αλλαγές συνεχίστηκαν ανεμπόδιστα, καθώς οι συγκεντρώσεις, οι δημόσιες συζητήσεις και οι διαδηλώσεις είχαν λόγω του Κοβιντ απαγορευθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η Τέχνη λείπει πλέον από το σχολικό πρόγραμμα για εφήβους μαθητές 16-18 ετών στα ελληνικά σχολεία, μετά την απόφαση του Υπουργείου Παιδείας να εξαλείψει ό,τι τους φαινόταν ‘ήσσονος σημασίας’, όπως η Τέχνη και η Κοινωνιολογία, αυξάνοντας παράλληλα τις ώρες διδασκαλίας για άλλα μαθήματα, όπως μαθήματα Θρησκευτικών και ξένων γλωσσών καθώς μαζί με την προτεινόμενη συντηρητική εθνοκεντρική στάση οι πολιτικοί επέβαλλαν ώστε η ελληνική οικονομία να εξαρτάται περισσότερο από τον τουρισμό παρά από την πρωτογενή παραγωγή αγαθών. Επομένως οι ξένες γλώσσες γίνονται όλο και περισσότερο, αναγκαιότητα.Παράλληλα η φαντασία, η συνύπαρξη και η δημιουργικότητα μπηκαν στο περιθώριο.
Αντιμετώπιση συγκρούσεων: Η αντιμετώπιση και η εκρίζωση συνηθειών είναι συχνά αιτία σύγκρουσης.
Καθώς η σύγκρουση δεν είναι αναγκαία κάτι κακό, αν αντιμετωπιστεί δημιουργικά, είναι μια πρόκληση στην καθημερινή μας ζωή και συχνά ένα έναυσμα για την προσωπική ανάπτυξη. Μια «κατάσταση κινδύνου» που επιτρέπει να ρίξουμε μια ματιά στην ανάγκη να ξεμάθουμε συνήθειες που δυσκολεύουν την αποτελεσματική και δημιουργική αντιμετώπιση της σύγκρουσης. Σε καμία περίπτωση δεν υπονοώ την καταστολή του θυμού. Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα, ενώ η καταστροφικη σύγκρουση είναι το αποτέλεσμα αυξανόμενων ή καταπιεσμένων συναισθημάτων και αναγκών που διαχειριζόμαστε περισσότερο ή λιγότερο αποτελεσματικά. Η επίλυση συγκρούσεων και η διαχείριση του θυμού διαφέρουν πάντα σε διαφορετικές κουλτούρες. Συχνά σε ορισμένους παραδοσιακούς πολιτισμούς και σε μια εποχή που η σύγκρουση μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή, εάν αφεθεί να δημιουργήσει βαθύτερα συναισθήματα ανταγωνισμού ή μίσους, υπάρχουν άνθρωποι που συμμετέχουν στη διαμεσολάβηση. Αυτοί μπορεί να είναι θρησκευτικοί ηγέτες, τοπικοί πνευματικοί ηγέτες, μέλη της οικογένειας ή γείτονες τους οποίους σέβονται όλα τα μέρη. Υπάρχουν ιστορίες που αναφέρουν τέτοιες παρεμβάσεις σε κάθε μέρος της γης, ενώ στον πολιτισμό της Ευρώπης έχουμε αναπτύξει μονοπάτια που είναι πιο επίσημα, ακολουθώντας το κράτος δικαίου, τους διάφορους θεσμούς δικαιοσύνης, τον θεσμό των διαμεσολαβητών ή συμβούλους για τα ανθρώπινα δικαιώματα.Η κάθε σύγκρουση μπορεί να είναι ένας τρόπος προόδου αντί για καταστροφική μάχη,εάν επιλυθεί ειρηνικά.

Οι αντιθέσεις οξύνονται και προκαλούν συγκρούσεις.
Το γεγονός ότι για πολλούς ανθρώπους η φτώχεια συμβαδίζει με την παρούσα επίδειξη ραγδαία αυξανόμενων κερδών και πλούτου από τους λίγους, δεν βοηθά. Ούτε όταν το αποτέλεσμα είναι ο θυμός απώλεια θέσεων εργασίας, αδυναμία διατήρησης ενός υγιούς τρόπου ζωής, απώλεια ελπίδας μαζί με αποκαρδιωτικά συναισθήματα και απογοήτευση.
Με τη χρήση των social media γνωρίζουμε τι συμβαίνει σε πολλές χώρες, άμεσα,μόλις συμβεί. Στον σύγχρονο κόσμο μας, ο οποίος είναι τόσο καλά εξοπλισμένος με σύγχρονα τηλέφωνα και υπολογιστές, μπορούμε να γνωρίσουμε αμέσως τις καταστροφές σε διάφορα μέρη του πλανήτη. Παρατηρούμε επίσης τις επιπτώσεις της τεχνολογίας στον πόλεμο, βλέπουμε τα όπλα να σκοτώνουν με τη χρήση ενός τηλεχειριστηρίου, κατά εκατοντάδες και χιλιάδες. Οι πόλεμοι που βλέπουμε το 2024, προκαλούν τεράστιους αριθμούς θυμάτων μεταξύ των αμάχων και ένα μεγάλο ποσοστό είναι παιδιά που σκοτώνονται, ή ακρωτηριάζονται ή υποφέρουν από υποσιτισμό, πείνα, ασθένειες.
Οι συγκρούσεις που έχουν ξεσπάσει τα τελευταία χρόνια και οι τοπικές, καθώς και οι παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις λόγω και του ενεργειακού κόστους, αποτελούν πηγή οικονομικών οφελών για τους πολύ λίγους που κατασκευάζουν τα όπλα, οι οποίοι απλώς έχουν γίνει πλουσιότεροι. Αλίμονο, αυτές οι συγκρούσεις φαίνεται να φέρνουν καταστροφή όχι μόνο για τις κατεστραμμένες περιοχές, για τις περιοχές και τον πληθυσμό που επηρεάζονται άμεσα, αλλά και για ένα μεγάλο μέρος της μεσαίας, πιο μορφωμένης τάξης. Η μεσαία τάξη, η οποία στο παρελθόν είχε αναγνωριστεί ότι επιτυγχάνει μια κουλτούρα ατομικών δικαιωμάτων και αποτελούσε εγγύηση για τη συνέχιση της ελευθερίας του ατομικού πνεύματος και της υποστήριξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αναγκάζεται να μεταναστεύσει ή να χάσει τις περιουσίες της, τις επιχειρήσεις της. και την πρόσβασή τους στη μάθηση.
Μαρτυρία: Ο Μοχάμεντ ήρθε στην Ελλάδα από τη Συρία, σε ηλικία 18 ετών, γιος μιας αρκετά ευκατάστατης οικογένειας παραγωγών φιστικιών, που αναγκάστηκε να γίνει πρόσφυγας κατά τη διάρκεια του πολέμου, καταλήγοντας άλλοι στην Ελλάδα, άλλοι στην Τουρκία, άλλοι στη Γερμανία. Δεν είχε, λόγω του πολέμου, ούτε μια μέρα σχολείο. Του πήρε περίπου ένα χρόνο για να προσαρμοστεί συναισθηματικά σε μια ρουτίνα εργασίας και μάθησης.
Η φιλοξενία και ένταξη των μεταναστών αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη πρόκληση στην Ευρώπη. Αναγκαίο είναι τα επίπεδα των Διεθνών Συμβάσεων να παραμείνουν σε υψηλά ανθρωπιστικά επίπεδα στην Ηπειρο που λόγω δύο παγκόσμιων πολέμων τροφοδότησε με εκατομμύρια πρόσφυγες όλες τις άλλες ηπείρους.Παράλληλα ενώ χρειάζονται νέοι εργαζόμενοι σε μια γηράσκουσα Ευρώπη, οι μεγάλοι αριθμοί προσφύγων και μεταναστών, όταν δεν εντάσσονται ομαλά, αποτελούν εφαλτήριο ακροδεξιάς εθνοκεντρικής προπαγάνδας. Με τον πόλεμο σε πολλές χώρες και πρόσφατα στην Ουκρανία και με την καταστροφή των Παλαιστινιακών εδαφών με δεκάδες χιλιάδες θύματα, η βία τείνει να κανονικοποιείται μαζί με την οικονομική κρίση στη μετά- κόβιντ εποχή.
Ζούμε στην Ευρώπη που μετά από δυο αιματηρούς πολέμους δείχνει να κατρακυλάει στην ακροδεξια ξανά. Η εκπαίδευση παίζει ένα κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της νέας Ευρώπης.Τα εργασιακά δικαιώματα απειλούνται από την ανατροφή παθητικών πολιτών στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η ανάγκη των παιδιών για προσωπική αναγνώριση και ενδυνάμωση παραμελείται, επειδή οι πολιτικοί επιλέγουν να συνεχίσουν να υποστηρίζουν ένα πρόγραμμα σπουδών που εκτρέφει οπαδούς ειδώλων αντί για κριτικούς στοχαστές. Η δημιουργικότητα είναι απαραίτητη μετά την μετανάστευση πτυχιούχων ( brain drain) που έφερε η οικονομική κρίση. Η εκπαίδευση στην Ελλάδα φαίνεται πως βρίσκεται μακριά από το να συντηρεί τη δημιουργικότητα κι επικεντρώνεται στην παραγωγή εργατικών χεριών (συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων πνευματικά, όπως επιστήμονες και καλλιτέχνες) που απλώς συμμορφώνονται από τον φόβο της ανεργίας, στραγγισμένοι από δημιουργικότητα. Η έλλειψη δημιουργικότητας γεννά επίσης αντιπαράθεση. Η αντιπαράθεση που τελειώνει με έγκλημα και βία χρησιμοποιείται στον φαύλο κύκλο που προκύπτει για να δικαιολογήσει την αυταρχική συμπεριφορά από την πολιτεία και ως μέσο διατήρησης της συμμόρφωσης, μέσω του φόβου της αποτυχίας. Βλέπουμε πως η κριτική σκέψη δεν ενθαρρύνεται. Αν και στα λόγια επαινείται, η κριτική σκέψη επιφυλάσσεται για τους λίγους ηγέτες, ενώ η συμμόρφωση για όλους τους (πολλούς) οπαδούς. Οι νέοι αναγκάζονται να γίνουν υποτακτικοί και όποτε βρίσκουν την ευκαιρία, γίνονται επιθετικοί για να αντισταθμίσουν τα αισθήματα ταπείνωσης. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί πιο αυταρχική συμπεριφορά από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Είναι λοιπόν φυσικό για πολλούς ανθρώπους να χάσουν το σεβασμό για τους θεσμούς. Δεν είναι πεπεισμένοι για τις σύγχρονες ερμηνείες της δημοκρατίας, έτσι πολλοί νέοι συχνά απέχουν ακόμη και από τα εκλογικά τους δικαιώματα. Τι πρέπει να ξεμάθουν; Ποιες αλλαγές πρέπει να επιδιώξουμε να επιτύχουμε;
Ένα πράγμα που πρέπει να επιδιώξουμε να αλλάξουμε είναι πως ο πόλεμος και η επιθετικότητα τείνουν να γίνουν κανόνας, γιατί περισσότερο από τη δολοφονία ανθρώπων κινδυνεύουμε, για άλλη μια φορά, να γίνουμε μάρτυρες της δολοφονίας της ίδιας της ανθρωπότητας. Πώς μπορούμε να παρέμβουμε στην εκπαίδευση για να σώσουμε τα παιδιά από αυτό; Πρέπει να εξετάσουμε το περιεχόμενο και τη μεθοδολογία που θα αποκαλύψει οτιδήποτε υπάρχει το οποίο δημιουργεί μαζική επιθυμία για βίαιη επίλυση προβλημάτων. Οι πόλεμοι δοξάζονται, όπως γινόταν πάντα, οπότε πρέπει να ξεκινήσουμε με αυτό. Η Ουκρανία, η Γάζα, επηρεάζουν επίσης τις αρχές μας, τους τρόπους μας, τα ήθη μας, ακόμα κι αν τα δικά μας σπίτια δεν βομβαρδίζονται. Με την εξύμνηση της βίας στις ευρωπαϊκές κοινωνίες μας, όπου δεν υπάρχει τρέχων πόλεμος, αλλά βιώνουμε βία κατά των παιδιών, γυναικοκτονίες καθώς και βία μεταξύ και από νέους, σε αυξανόμενους αριθμούς, δημιουργείται πλαίσιο που συμβάλλει στην επιδείνωση της, κατά τα τρέχοντα στατιστικά στοιχεία.
Γράφει ο Hedges, «Ο πόλεμος κάνει τον κόσμο κατανοητό, ένα ασπρόμαυρο ταμπλό με αυτούς και εμάς. Αναστέλλει τη σκέψη, ιδιαίτερα την κριτική σκέψη» (10).
...Οι πόλεμοι, γράφει, «τρέφουν μάρτυρες», των οποίων η μνήμη «κλείνει όλα τα επιχειρήματα για συμβιβασμό ή ανοχή… Οι νεκροί είναι αυτοί που κυβερνούν. Μιλούν από πέρα από τον τάφο προτρέποντας ένα έθνος να εκδικηθεί» (94).
....Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η καταστροφή της πραγματικής τέχνης και του πολιτισμού είναι τόσο σημαντική για τον πόλεμο, γιατί οι ανθρωπιστικές επιστήμες πράγματι εξανθρωπίζουν.
Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, υποστηρίζει, ως άνθρωπος που το έχει παρατηρήσει από πρώτο χέρι, τον πόλεμο μετά τον πόλεμο.
1. Οι πόλεμοι γίνονται βασισμένοι στην ψευδαίσθηση
και η πραγματική εμπειρία είναι φρικτή με τρόπο που κατανοείται μόνο από εκείνους που την έχουν βιώσει.
2. Ο πόλεμος διεξάγεται ουσιαστικά με βάση μύθους και ψέματα που πολλοί πιστεύουν πρόθυμα.
3. Κρυφά και συχνά με ενοχές, κάποιοι που βίωσαν ή συμμετείχαν σε πόλεμο λαχταρούν την ένταση που πρόσφερε. (Δείτε The Hurt Locker.πολεμική και δραματική ταινία αμερικανικής παραγωγής 2008, σε σκηνοθεσία της Κάθριν Μπίγκελοου και σενάριο του Μαρκ Μπόουλ)
4. Σχεδόν κάθε ομάδα στην ιστορία που εμπλέκεται στη διαιώνιση της βίας έχει πιστέψει ότι είναι θύμα, στην πραγματικότητα το θύμα, και αυτό φυτεύει τους σπόρους αυτού που αποκαλώ «πολεμική σκέψη»—ότι δεν είμαστε απλώς καλοί, αλλά η Καλοσύνη και δεν είναι απλά κακό, αλλά Κακό. Αυτό είναι που κάνει τον πατριωτισμό «μια λεπτή μορφή συλλογικής αυτολατρείας» Άρα η καταστροφή του εχθρού είναι ιερή
5. Τονίζει τον ρόλο του φόβου, της ενοχής (αφού κατά βάθος γνωρίζουμε ότι αγοράζουμε ψέματα, εξ ου και η ακραία αμυντικότητα) και της επέκτασης της ΣΥΝΕΝΟΧΗΣ σε όλους τους εμπλεκόμενους πολίτες. Αυτή η επέκταση της συνενοχής είναι ένας βασικός κοινωνικός μηχανισμός για τη διαιώνιση του πολέμου και του υποκείμενου μύθου του, καθώς η κοινή συνενοχή κρατά τους πάντες σε ένοχη σιωπή.
6. Υπογραμμίζει επίσης τον ρόλο της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής τεχνολογίας στον πόλεμο που καθιστά τη μαζική δολοφονία τόσο πιο εύκολη, λιγότερο προσωπική, πιο αποτελεσματική. «Οι άνδρες στον σύγχρονο πόλεμο είναι στην υπηρεσία της τεχνολογίας». Φυσικά αυτό καθιστά την κατανόηση του πολέμου και τον τρόπο αποτροπής του, πιο επείγουσα από ποτέ.

Το παραπάνω κείμενο δείχνει πώς τα παγκόσμια ζητήματα συνδέονται πολύ με τοπικά και προσωπικά ζητήματα. Πώς ο ιδιωτικός μας κήπος συνδέεται με κάθε κήπο. Κάθε ονειροπόλος ενός βιώσιμου περιβάλλοντος και μιας κοινωνίας με ανθρώπινα δικαιώματα, οπουδήποτε, μπορεί να βρει ιδέες με τις οποίες να ταυτιστεί.Το σπιτικό του είναι οι ανθρώπινες αξίες.Αντίθετα ο πόλεμος δεν έχει σπίτι, είναι το μέρος όπου οι προσωπικές απογοητεύσεις γίνονται συλλογική επιθετικότητα.
Διαμεσολάβηση και φύλο: Σε πολλές κοινωνίες οι γυναίκες που φροντίζουν για μια ειρηνική επίλυση, παίζουν ρόλο μεσολαβητή, διακριτικά ή ανοιχτά, για να σώσουν τους άνδρες από θανατηφόρους καυγάδες.
Το πρόβλημα στις σύγχρονες κοινωνίες συχνά φαίνεται να είναι ότι υπάρχουν λίγοι ή σπάνιοι άνθρωποι στο άμεσο περιβάλλον της πόλης που εμπλέκονται αυθόρμητα την αποκλιμάκωση της σύγκρουσης. Ο καθένας ενθαρρύνεται να «ασχολείται με τη δουλειά του». Οι πυρηνικές οικογένειες είναι συνήθως κλειστές σε εξωτερική παρέμβαση και τα παιδιά αφήνονται στους δικούς τους πόρους για να επιβιώσουν από βίαιες καταστάσεις, εκτεθειμένα στον φόβο να «ντροπιάσουν» τον εαυτό τους ή την οικογένειά τους εάν φωνάξουν για βοήθεια. Οι γυναίκες συχνότερα από τους άνδρες αναπτύσσουν λόγω των ευθυνών στην φροντίδα ατόμων της οικογένειας περισσότερες ικανότητες ακρόασης και συναισθηματικής νοημοσύνης. Οι άνδρες πάλι υπόκεινται σε σκληρότερους κανόνες ανταγωνισμού και συχνά λείπουν από αυτούς λέξεις συναισθηματικής έκφρασης, καθώς τις θεωρούν ενδείξεις θηλυπρέπειας.
Επανεξέταση της Ιστορίας. Στον Όμηρο και τον Αισχύλο διαβάζουμε ότι η εκστρατεία κατά της Τροίας ήταν επιζήμια τόσο για τους Τρώες όσο και για τους Έλληνες και οι προσωπικές συνέπειες, δηλαδή για τον Αγαμέμνονα, που ήταν ο κορυφαίος βασιλιάς των Ελλήνων, ήταν καταστροφικές. Επίσης ο Οδυσσέας ήταν θύμα θεϊκής σύγκρουσης. Είναι μια πρώτη καθολική θέση σχετικά με τον πόλεμο εκτός στρατιωτικών και εθνικιστικών προοπτικών υπεροχής, που περιγράφεται ως θεϊκή καταστροφική παρέμβαση. Οι συνέπειες του πολέμου των Ισραηλινών ηγετών στις μέρες μας κατά των παλαιστινιακών δυνάμεων, που προκαλεί χιλιάδες θύματα σε αμάχους δεν είναι καταστροφικές μόνο για τον πληθυσμό της Γάζας , είναι επίσης το τέλος της δικαιολόγησης του ισραηλινού πολέμου για τη δημιουργία «ασφάλειας» για την περιοχή.
Έλεγε η συνάδελφός μας στην εκπαίδευση για την ειρήνη Nadia Ignatovic, όταν επιμορφώναμε εκπαιδευτικούς από οκτώ περιοχές συγκρούσεων, «Υπάρχουν μόνο δύο πλευρές: η πλευρά της ειρήνης και η πλευρά του πολέμου»Και θα ήθελα να προσθέσω, πρέπει να επιλέξουμε τα όπλα και τις μάχες μας. Μπορούμε να επιλέξουμε ως όπλα, είτε το πνεύμα είτε τα πυροβόλα όπλα. Η Εκπαίδευση για την Ειρήνη έχει συμβάλει με πολλές γνώσεις στην εμπειρία μας με τη συνεργασία μεγάλου αριθμού εθελοντών από διάφορες περιοχές όπου υπάρχουν ζωντανές ή ιστορικές συγκρούσεις, θέτοντας τις ζωές των παιδιών σε διαιωνισμένη κατάσταση κινδύνου και έντασης. Η δουλειά μας βασίστηκε κυρίως στην τέχνη και τη μη ανταγωνιστική φυσική αγωγή, που αποτελούν διεθνείς τρόπους επικοινωνίας.

Εκπαιδευτικά ζητήματα: Διδασκαλία νεότερων μέσω της απομάθησης
Πολλά σχολεία, ειδικά από τη δεκαετία του '90, έχουν καθιερώσει προγράμματα για την αυλή και την τάξη για να διδάξουν και να ενθαρρύνουν την ευθύνη της Σχολικής Κοινότητας, με τη συμμετοχή δασκάλων, μαθητών, γονέων, όλου του προσωπικού. Προγράμματα που πρέπει να ξεκινούν με την απομάθηση της ανταγωνιστικής συμπεριφοράς και την περιφρόνηση της διαφορετικότητας, συμπεριλαμβανομένης της απομάθησης συμπεριφορών που εκφράζουν θυμό μέσω σαρκασμού ή λανθάνουσας περιφρόνησης. Μικτές κοινωνίες, στον Καναδά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Νότια Αφρική από το τέλος του απαρτχάιντ, στην Ασία και την Ευρώπη, έχουν δημιουργήσει «Know How» που χρησιμοποιείται σήμερα στα σχολεία σε όλο τον κόσμο.
Υπάρχουν επίσης προκλήσεις του 21ου αιώνα που διανύουμε. Όταν εξετάζουμε τους φοιτητές και τους νέους σήμερα, διαπιστώνουμε ότι η βία στο Διαδίκτυο αυξάνεται. Έχουμε ένα διαφορετικό είδος σύγκρουσης που προκαλείται από την ταχέως αναπτυσσόμενη τεχνολογία που πρέπει να αφομοιώσουμε ως τρόπο ζωής. Υπάρχουν νέες απαιτήσεις στη μεθοδολογία διδασκαλίας μας και υπάρχει πίεση να μάθουμε νέους τρόπους προστασίας και υπεράσπισης των δικαιωμάτων, συχνά πιο γρήγορα από ό,τι επιτρέπουν οι συνήθειες και τα έθιμά μας.

Τα σχολεία προετοιμάζουν τους μαθητές για την επαγγελματική τους ζωή. Οι επιχειρήσεις συνήθως συνδέονται με τον ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός είναι υπερεκτιμημένος. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι το ερέθισμα που δημιουργεί και όχι η σύγκρουση. Η σύγκρουση μέσω του ανταγωνισμού έχει οδηγήσει παγκοσμίως σε μακροπρόθεσμα ακατάστατα αποτελέσματα, όπως ύφεση και ανεργία λόγω της εξαγωγής επιχειρήσεων σε περιοχές με φθηνότερο εργατικό δυναμικό, σε χώρες που στη συνέχεια ανέπτυξαν τη δική τους τεχνογνωσία και απαλλάχθηκαν από την εγκατεστημένη ξένη επιχείρηση δημιουργώντας δική τους.
Η εκπαίδευση αφορά την προετοιμασία των ανθρώπων για να αντιμετωπίσουν όλες αυτές τις προκλήσεις. Χρειάζεται να ασχολείται λιγότερο με την πληροφόρηση και περισσότερο με την κριτική διευκρίνηση, την ξεμάθηση προκατάληψης, την εξοικείωση με τεχνικές προκλήσεις, την ανακάλυψη θέσεων μέσω της προόδου της ανθρώπινης σκέψης, την αποκάλυψη επιφανειακών ή ψευδών απόψεων που σχηματίζονται από την εμπορική διαφήμιση που προωθείται ως «γνώση». Οι αξίες που προωθούν την απόλαυση της ζωής όχι μέσω της απληστείας αλλά μέσω της αλληλεγγύης, της προστασίας του περιβάλλον, της πρόσβασης στις Τέχνες. Επίσης σχετικά με την μάθηση των κοινωνκών δεξιοτήτων για να σχετίζoνται μεταξύ τους οι άνθρωποι και να επιλύονται συγκρούσεις.
Μέσω της εκπαίδευσης πρέπει να διαμορφώσουμε και τους τρόπους μας για τη ρύθμιση της ταυτότητάς μας, αγωνιζόμενοι για δικαιώματα ταυτόχρονα με την προσπάθεια για ‘δια βίου μάθηση’. Η σχολική εκπαίδευση χρειάζεται επίσης να μας διδάσκει πώς να μαθαίνουμε από τις ζωές των ανθρώπων γύρω μας.
Το σχολείο δεν είναι το μόνο μέρος για γνώση. Όπως κάθε οργανωμένο περιβάλλον όπου οι άνθρωποι περνούν χρόνο κοινωνικοποιούνται και συζητούν είναι μέρος όπου κάποιος εκπαιδεύεται. Εάν το οικογενειακό περιβάλλον θεωρηθεί επίσης ως περιβάλλον μάθησης, θα είναι πολύ πιο χρήσιμο για όλα τα μέλη μιας οικογένειας. Οι νέοι και οι μεγαλύτεροι μαθαίνουν για διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης της ζωής. Η προσωπική μου εμπειρία είναι ότι έχω μάθει τόσα πολλά διδάσκοντας στους μαθητές μου, αν όχι περισσότερα, από όσα έμαθαν από εμένα. Διδάχτηκα κι από τους γονείς που η διαφορετική τους προέλευση και ανησυχία ανάλογα με τις κοινωνικές κι άλλες πιέσεις σε κάθε οικογένεια που πρόσφερε μια βεντάλια ευκαιριών να κατανοήσω περιβάλλοντα έξω από τις δικές μου εμπειρίες. Έμαθα και από τους τυχερούς που έζησαν μια πλήρη ζωή και γέρασαν στο περιβάλλον μου. Από τη φροντίδα της ηλικιωμένης μητέρας μου που με έμαθε πώς να απολαμβάνω πτυχές του να μεγαλώνω και ταυτόχρονα πως να αντιμετωπίζω τις προκλήσεις υγείας που προκύπτουν από τα γηρατειά. Αυτό δεν θα είχε συμβεί ποτέ αν δεν περνούσα χρόνο μαζί της. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι ένας τρόπος να βλέπεις τη ζωή, επομένως τα σχολεία θα πρέπει να το διδάσκουν αυτό, πριν από όλα: Πώς να αναγνωρίζουμε τη γνώση και να ξεσκεπάζουμε την παραπληροφόρηση και την εκμετάλλευση, στο σχολείο, στην οικογένεια, στο διαδίκτυο, στους δρόμους, στην ύπαιθρο, παντού. Το να μάθει ένα παιδί πώς να μαθαίνει και πώς να απολαμβάνει μια δημιουργική ζωή είναι πολύ πιο σημαντικό από το να επαναλαμβάνει τους μαθηματικούς πίνακες.
Η εκπαίδευση πρέπει να λάβει υπόψη τις ανάγκες της απομάθησης και να αλλάξει μεθοδολογία, ώστε να γίνει αποτελεσματικά προικισμένη για να συμβαδίζει με τέτοιες «γρήγορες» αλλαγές, διαφορετικά μπορεί να καταλήξουμε στο εφιαλτικό σενάριο μιας αυτοβελτιούμενης Τεχνητής Νοημοσύνης που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ‘το ανθρώπινο είδος έχει γίνει πολύ επικίνδυνο για την επιβίωση του πλανήτη και πρέπει να εξαλειφθεί’, ένα θρίλερ που δεν απέχει πολύ από τις σύγχρονες παραγωγές.
Ο δικός μας μυστικός κήπος δεν είναι μόνος που χρειάζεται διάσωση.

Πώς εμπνεόμαστε για αλλαγή;
Ο μυστικός μας κήπος είναι προσωπικός και όμως η ελευθερία μας είναι η ελευθερία της ανθρωπότητας. Το να κοιτάμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη δεν θα μας εμπνεύσει τόσο πολύ, ενώ το να καθρεφτιζόμαστε στα μάτια άλλων ανθρώπων που μας εκτιμούν, μπορεί να ενισχύσει τη δύναμή μας. Επομένως, η αλληλεγγύη και η ενσυναίσθηση μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης. Οι αλλαγές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα διαφορετικά ατομικά ταλέντα και περιστάσεις. Οι άνθρωποι παντού μπορούν να δουν ότι διαφέρουν, γεγονός που αποτελεί τον πλούτο της ανθρώπινης ύπαρξης και τη βασική αρχή της ισότητας των δικαιωμάτων για όλους. Η διαφορά δεν πρέπει να θεωρείται εμπόδιο για ίσα δικαιώματα,γιατί, κατά κάποιο τρόπο, ανήκουμε όλοι σε κάποια μειονότητα. Ψηλοί, κοντοί, αδύνατοι ή χοντροί, κόκκινα κεφάλια ή αριστερόχειρες, μυωπικοί ή πολύ όμορφοι, πολύ έξυπνοι, πολύ δραστήριοι, καθώς και αργοί, συναισθηματικοί, ακόμα και οι καθημερινές μας συνήθειες μπορούν προκαλούν ατομικά προβλήματα, εκτός από τις προφανείς αντανακλαστικές απαντήσεις των φοβιών για τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους, το πιο σκούρο ή ανοιχτόχρωμο δέρμα, τη διαφορετική θρησκεία κ.λπ. βλέπουμε ως συνήθη διάκριση.
Η μη μαθησιακή προκατάληψη είναι αρκετά επικερδής για την πρόοδό μας τόσο ως ιδιώτες όσο και ως εργατικό δυναμικό . Η ισότητα των δικαιωμάτων στην πραγματικότητα βασίζεται στη διαφορετικότητα, ώστε να μπορέσουμε όλοι να πετύχουμε τα όνειρα και τις δυνατότητές μας.
Η ενσυναίσθηση είναι ένας σπουδαίος δάσκαλος της αλλαγής, το να ανακαλύπτουμε πώς νιώθουν οι άνθρωποι και τι νέο μπορούμε να μάθουμε από τις κοινωνικές αλλαγές, είναι ένας πολύ παραγωγικός τρόπος για να μας βοηθήσει να προσαρμοστούμε στις νέες πραγματικότητες. Διαμορφώνουμε νέες θέσεις, μέσω της αμοιβαίας κατανόησης της διαφοράς, θέσεις που δεν αντιτίθενται στις βαθύτερες αξίες του σεβασμού προς τον συνάνθρωπο και του σεβασμού στις πραγματικές μας ανάγκες. Μέσω της επικοινωνίας μπορούμε να αλλάξουμε θέση και να συμμορφωθούμε με συμπεριφορές χωρίς να αισθανόμαστε απειλή, εάν λάβουμε τις πληροφορίες και την πρόσβαση στην ανταλλαγή συναισθημάτων που είναι απαραίτητα, αντί να υποθέσουμε απλώς ότι «η μαμά ή ο μπαμπάς μας ήξερε καλύτερα».
Η ενσυναίσθηση πάει χέρι με χέρι με την οριοθέτηση. Ο Γκάντι έλεγε πως ανοίγουμε όλα τα παράθυρα του πνεύματος και της καρδιάς μας με την ενσυναίσθηση αλλά φροντίζουμε να μη μας πάρει και σηκώσει ο αέρας.
Θέτοντας όρια στους εισβολείς: Όταν ο κήπος μας είναι όμορφος και εκφράζουμε συναισθήματα φιλίας, συμβαίνει συχνά να πέσουμε θύματα εισβολής. Μερικοί εισβολείς είναι αρκετά εμφανείς στις προθέσεις τους, συμπεριφέρονται με σκαιό ή βίαιο τρόπο. Αναγνωρίζονται εύκολα, κατηγορούν και δυσπιστούν και εκφράζουν πικρίες τις περισσότερες φορές. Προσπαθούν να επιβάλλουν αυταρχικά, ακόμα και με απειλές. Άλλοι είναι δύσκολο να εντοπιστούν, επειδή τραβούν την προσοχή μας με φιλοφρονήσεις και στη συνέχεια παραμελούν το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί σε μια σχέση, είτε σκόπιμα, είτε επειδή η κατανόησή τους για το μοίρασμα πάσχει από αδυναμία ενσυναίσθησης.
Μερικές φορές η ανάγκη των ανθρώπων να ελέγχουν τους άλλους είναι ανοιχτή και εκφρασμένη με απειλές, αλλά άλλοι κυβερνούν με χειραγώγηση. Το να μην κάνει κάποιος τίποτα είναι συχνά ένας τρόπος για να παραμελήσει τα παιδιά, τους συζύγους, τους ηλικιωμένους και ιδιαίτερα τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη και που εξαρτώνται από τη στοργή κάποιου. Ένας άλλος τρόπος είναι η συγκάλυψη των προθέσεων, όπως περιγράφεται από τον Elias Canetti, βραβευμένο με Νόμπελ, στο βιβλίο του «Crowds and Power». Περιγράφει τη στάση του δούκα Filippo Maria Visconti στην Ιταλία του δέκατου πέμπτου αιώνα, ο οποίος ποτέ δεν έλεγε ανοιχτά τι ήθελε, και αν ήθελε κάποιον στην αυλή του, θα έκανε μεγάλες προσπάθειες προσέλκυσης, γεμίζοντάς τον με ψεύτικες ελπίδες και στη συνέχεια τον άφηνε, τον ξεχνούσε. Μόλις αυτός πίστευε ότι ήταν ξεχασμένος, τον ανακαλούσε. Προκειμένου να κρύψει τις προθέσεις του, συχνά παραπονιόταν ότι τον πίεζαν για χάρες που είχε διατάξει με δική του πρωτοβουλία ο ίδιος ή για την εκτέλεση θανατικών ποινών που ο ίδιος είχε επιβάλει. Όπως έλεγαν οι Πέρσες, ο ηγεμόνας δικαιούται να κρύβει τις προθέσεις του από όλο τον κόσμο ασκώντας εξουσία. Μυστικοπαθείς άνθρωποι που ασκούν παρελκυστική συμπεριφορά, προσπαθούν να επιβληθούν, τραυματίζοντας μας.
Επομένως, η εισβολή στον πυρήνα της ύπαρξής μας δεν είναι πάντα εμφανής. Οι άνθρωποι μπορούν πιο εύκολα να κρύψουν τις προθέσεις τους πίσω από την κολακεία, παρά να κρύψουν τις αξίες τους που εκφράζονται στον δικό τους τρόπο ζωής. Η καλοσύνη στα λόγια που δεν υποστηρίζεται από πράξεις θα πρέπει να μας οδηγήσει να αναζητήσουμε παρασιτικούς εισβολείς.

Έλλειψη της Τέχνης, ενός Ανθρωπίνου Δικαιώματος και μέσου ανάρρωσης από τραύματα
Η μακροχρόνια έκθεσή μας κατά τη διάρκεια της Πανδημίας στον φόβο, τον πόνο και τους περιορισμούς χωρίς την παρουσία της Τέχνης, είχε σημαντικό αντίκτυπο και έφερε αρνητικά συναισθήματα στο προσκήνειο.
Ανησυχούμε για την παρούσα απουσία της Τέχνης από το ελληνικό σχολικό πρόγραμμα των Λυκείων. Ο μετασχηματισμός μέσω της Τέχνης είναι γνωστος σε όλους τους πολιτισμούς, γι' αυτό και η Τέχνη είναι τόσο πολύ ενσωματωμένη στη θρησκευτική τελετουργία. Η τέχνη συμβάλλει τόσο στην ενδοσκόπηση όσο και στην επικοινωνία και προσφέρει έναν ασφαλή χώρο ανάπτυξης του κοινωνικού μας υποσυνείδητου. Είτε μέσα από το δράμα είτε το γέλιο, το σχέδιο ή τη μουσική, μπορούμε να μοιραστούμε βαθιά συναισθήματα που βιώνουμε. Η κατανόηση και η μάθηση είναι αδύνατη άνευ της αισθητικής. Η μάθηση προκαλεί μια μεταμόρφωση, η οποία ακολουθεί συναισθηματικές αλλά και πνευματικές ανάγκες. Η μάθηση χωρίς τέχνη απλά δεν μπορεί να γίνει, δεν «ριζώνει».
Μερικές φορές βλέπουμε τη «μάθηση» ως μια διαδικασία που συνεχίζεται ως μια σπείρα, που συνδέεται με τη χρήση της γλώσσας και του νου, συχνά ξεχνάμε ότι συνδέεται κυρίως με την επιβίωση, το ένστικτο, τις αξίες.Η φαντασία μας είναι κρίσιμη για την επίλυση προβλημάτων και τη δημιουργική σκέψη, αλλά αυτό το παραβλέπουμε, αναζητώντας λογικές λύσεις που συχνά σκοντάφτουν στην επανάληψη μοτίβων που μας αποτυγχάνουν. Η απομάθηση συνδέεται με τη μάθηση. Το να σκέφτεσαι «εκτός», προκειμένου να βρούμε λύσεις σε προβλήματα, είναι μια δημιουργική διαδικασία, η οποία συχνά απαιτεί από εμάς να διορθώσουμε τον τρόπο σκέψης μας. Αυτή είναι η αρχή μιας διαδικασίας ξεμάθησης, προκειμένου να ξεπεραστούν αυτά που φαίνονται σαν ανυπέρβλητα εμπόδια. Επομένως, η απομάθηση εξετάζεται ως προϋπόθεση για την επίτευξη βαθύτερων αλλαγών και ριζικών απαντήσεων, στην αναζήτηση προσωπικής και κατά συνέπεια κοινωνικής ανάπτυξης, συχνά μπλοκαρισμένης από τη ρουτίνα και τις συνήθειες.
Οι συνήθειες μας κάνουν να νοιώθουμε ασφαλείς. Το κόψιμο των συνηθειών δεν είναι εύκολο γιατί οι συνήθεις αντιδράσεις διαμορφώνονται σε νεαρή ηλικία, μέσω της μίμησης και της πίεσης για συμμόρφωση με αξίες και συμπεριφορές που είναι κοινές στο άμεσο περιβάλλον μας. Όταν αισθανόμαστε ανασφάλεια επιστρέφουμε στις παιδικές αναμνήσεις του φόβου. Όταν συμμορφωνόμαστε με τις οδηγίες των ανθρώπων που αντιπροσωπεύουν τη δύναμη, νιώθουμε ότι μας αγαπούν και μας αποδέχονται, άρα νιώθουμε καλά και συνεχίζουμε με ανταμοιβόμενες συμπεριφορές. Επομένως, η αλλαγή μπορεί να φέρει ένα αίσθημα μάλλον δυσάρεστης ανασφάλειας, κάτι που είναι όμως χρήσιμο, όπως τα κύματα σε λιμνάζοντα νερά.

Εμπειρία: Σε μια τάξη με πολύ ενεργητικούς μαθητές που είχαν απογοητευτεί από έναν δάσκαλο και το εξέφρασαν αυτό με το να μην κάθονται στα θρανία τους και να συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει ώρα τάξης, συνεχίζοντας τη συμπεριφορά όπως στην παιδική χαρά, μου ζητήθηκε να πάρω τον έλεγχο και να διδάξω Τέχνη.
Αφού απέτυχα να τους κάνω να καθίσουν και να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον μάθησης, με σεβασμό, άρχισα να τραβάω γραφεία στο πλάι, επίσης καρέκλες, δημιουργώντας ένα κενό στη μέση. Οι μαθητές ξαφνιάστηκαν και με ρώτησαν τι κάνω. Απάντησα, «Χαλάω την τάξη.Τραβάω τα έπιπλα από τη μέση, για να δημιουργήσω χώρο για τους ανθρώπους, θα με βοηθήσει κανείς;»
Πολλοί άρχισαν να τραβούν τα θρανία στο πλάι και μόλις υπήρχε μια αρκετά μεγάλη τρύπα στη μέση, κάθισα στο πάτωμα και κίνησα τα χέρια μου καλώντας τους να καθίσουν. Το έκαναν με περιέργεια. Είχα καταφέρει να αποσταθεροποιήσω τη ζώνη άνεσής τους σε μια τυπική τάξη στην οποία ήθελαν να αντισταθούν. Όταν τράβηξα την προσοχή τους, τους ρώτησα: «Γιατί η Τέχνη είναι στο πρόγραμμα σπουδών σας; Δεν το χρειαζόμαστε για να φάμε, να ντυθούμε, να αναπνεύσουμε, γιατί το χρειαζόμαστε; Δεν είναι δυνατόν να φανταστεί κανείς τον κόσμο χωρίς πίνακες ζωγραφικής, μουσικά φεστιβάλ, χορό, θέατρο κλπ; Σε τι χρησιμεύει;»
Πολλοί μαθητές άρχισαν να εκφράζουν την ανησυχία τους για αυτό: «Η ζωή θα ήταν βαρετή». «Τα χρώματα εκφράζουν συναισθήματα». "Η μουσική είναι η ζωή μου! «Τι εννοείς, απλά δουλειά, για τι, αν δεν υπάρχει τέχνη δεν υπάρχει διασκέδαση, δεν υπάρχει ευχαρίστηση» κ.λπ.
Είχαμε ένα ευχάριστο και γεμάτο ιδέες μάθημα, θέτοντας στόχους για τη μελέτη και την εκμάθηση της Τέχνης. Απορρίπτοντας το τελετουργικό της ανάληψης θέσεων δασκάλου-μαθητή στα θρανία και εστιάζοντας εκ νέου στα ζητήματα από τα αρνητικά συναισθήματα που εξέφρασαν οι μαθητές τη συγκεκριμένη στιγμή, θα μπορούσαμε να έχουμε έναν γόνιμο και κριτικό λόγο.

Εκπαίδευση για αλλαγή
Η αλλαγή στην πραγματικότητα, σπάει αυγά, διεγείρεται από τη διατάραξη της αδράνειας. Το “να μην αισθάνεσαι καλά" είναι πολύ εντάξει, όταν δημιουργείται μια κατάσταση που διεγείρει τη σκέψη και τη δημιουργικότητα. Όταν δεν αισθανόμαστε καλά, δημιουργείται χώρος για τη σκέψη μας σε ζητήματα που θεωρούμε δεδομένα, με την προϋπόθεση ότι ξεπερνάμε τον φόβο της αστάθειας και την ανασταλτική κοινωνική πίεση. Γι αυτό και ‘χαλώντας την τάξη’ εμπνεύστηκαν οι μαθητές. Αλλά υπάρχει διαφορά μεταξύ του αισθήματος ανησυχίας στην ασφάλεια μιας μαθησιακής διαδικασίας και της εμπλοκής μας σε κίνδυνο, έχοντας πραγματικά προβλήματα ζωής και υγείας. Η διάκριση μεταξύ ενός άβολου αισθήματος και του πραγματικού κινδύνου είναι σημαντική. Παρακολουθούμε για παράδειγμα,ένα δράμα στο θέατρο και βγαίνουμε με μια ανακούφιση όταν δικαιώνει τις αξίες μας, παρά την συγκίνηση και τον φόβο κατά τη διάρκεια των πράξεων. Προκαλούμε τις ασφάλειές μας μέσα στην ασφάλεια της εκπαίδευσης του εαυτού μας με σκοπό την αποφυγή πραγματικού κινδύνου. Οι σπουδαίοι εκπαιδευτικοί έχουν εξετάσει τα σενάρια στην εκπαίδευση των νέων για κριτική σκέψη και δημιουργικότητα, που περιλαμβάνει αποχώρηση από άνετες συνήθειες που είναι επιβλαβείς ή ξεπερασμένες. Πώς;
Γνωρίζουμε τη μεθοδολογία διδασκαλίας που έχει χρησιμοποιήσει τρόπους για να «μη νιώθουμε άνετα», με συνειρμούς, αφυπνίζοντας ενσυναίσθηση ακούγοντας ιστορίες ζωής, παίζοντας ρόλους, παιχνίδια κριτικής σκέψης κ.λπ. Στην πραγματικότητα, μια τέτοια πρόκληση μπορεί να είναι διασκεδαστική, όχι απειλητική, όταν ένας μαθητής έχει ξεπεράσει την αρχική απογοήτευση. Είναι επίσης ένας τρόπος σύνδεσης της μάθησης με την καθημερινότητα, αιτιολογώντας τον καθημερινό χρόνο που περνάμε στις τάξεις.
Η αλλαγή δεν είναι εύκολη, απαιτεί μια υπόσχεση, ένα όραμα, μια προσδοκία ανακούφισης. Καθόλου εύκολο. Για παράδειγμα, πώς κόβει κανείς το κάπνισμα; Γνωρίζουμε ότι είναι επιβλαβές, αλλά αυτό δεν αρκεί για να μας οδηγήσει σε έναν μη καπνιστικό τρόπο ζωής. Μερικές φορές, εάν και όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα απειλητικό ζήτημα υγείας, όπως καρδιακή νόσο ή καρκίνο του πνεύμονα, η διακοπή του καπνίσματος γίνεται υπόσχεση επιβίωσης. Αλλά ακόμα και τότε, υπάρχει αντίσταση. Μερικοί άνθρωποι εγκαταλείπουν τον εαυτό τους στη συνήθεια ακόμη και όταν αρρωσταίνουν, επειδή συνεχίζουν να αισθάνονται άνεση στη συνήθεια, εάν το όραμά τους για τη μελλοντική ζωή δεν εμπνέει μια βαθύτερη πνευματική αλλαγή, μια υπόσχεση για κάτι νέο.

Μια προσωπική σημείωση: Θυμάμαι την περίοδο που έπρεπε να κόψω το κάπνισμα, λόγω ασθματικής κρίσης. Υποσχέθηκα να αγοράζω στον εαυτό μου λουλούδια κάθε εβδομάδα, όπως παλιά αγόραζα ένα πακέτο τσιγάρα. Λειτούργησε, γιατί τα τσιγάρα ήταν μια συνηθισμένη «ανταμοιβή» και καθώς αγαπώ τα λουλούδια, κατάφερα να αντικαταστήσω την ανταμοιβή με υπέροχες ανθοδέσμες, ενδυναμώνοντας τον εαυτό μου στις προσπάθειές μου.

Το ίδιο συμβαίνει και με τις συνήθειες που καταστρέφουν την προσωπική μας ζωή. Η αυτοεγκατάλειψη του να συνεχίσουμε να ζούμε χωρίς αλλαγές, αν και μερικές φορές μπορεί να έχει τεράστιο κόστος, αποτελεί μια άνετη επανάληψη που δεν την εγκαταλείπουμε ακόμα κι αν δούμε ότι οδηγεί σε καταστροφικές συνέπειες. Πάρτε ως παραδείγματα εκφράσεις επιθετικής, ακόμη και βίαιης συμπεριφοράς δικής μας ή άλλων εναντίον μας που συνεχίζουμε να ανεχόμαστε, ή την αναβλητικότητα, την αποξένωση άλλων ανθρώπων, την παραμέληση της υγιεινής μας, και ούτω καθεξής, ειδικά όταν νιώθουμε κατάθλιψη.
Επανεξέταση ζητημάτων ταυτότητας και ανταγωνισμού.
Με τι ανταγωνιζόμαστε; Μπορούμε να είμαστε καλοί σε όλα; Οι στοχαστές της εκπαίδευσης και οι σχετικοί με το θέμα φιλόσοφοι γράφουν από την εποχή του Rousseau, στην Ευρώπη, την Αμερική και άλλα μέρη της γης, ειδικά όπου η εκπαίδευση επηρεάστηκε από τον Διαφωτισμό, για τις βλαβερές συνέπειες του ανταγωνισμού στη σχολική εκπαίδευση. (Το παραμύθι του «σχολείου των ζώων»*, αναφέρεται στο ζήτημα της ανάπτυξης δεξιοτήτων σύμφωνα με την πραγματικότητα που προσφέρουν οι πραγματικές ατομικές ανάγκες και τα ταλέντα καθενός, και όχι ένα προκαθορισμένο πρόγραμμα σπουδών). Εδώ μπορούμε να δούμε πώς η επιβλητική στερεότυπη εκπαίδευση δημιουργεί περιθωριοποίηση των ατομικών αναγκών και προωθεί τη δημιουργία βίαιων ατόμων από μια στείρα ανταγωνιστική ανατροφή. Ο ανταγωνισμός δεν είναι πάντα στείρος. Μπορεί να είναι καρποφόρος εάν ενεργοποιεί την ανάπτυξη του εαυτού. Αλλά όταν υπερεκτιμάται, δεν συμβάλλει στην αυτοαξιολόγηση, ισοπεδώνει τις δυνατότητες. Μπορεί επίσης να εξετάσουμε τον επαναπροσδιορισμό της “δύναμης”: Επαναπροσδιορισμός του σώματος. Επαναπροσδιορισμός ρόλων. Επαναπροσδιορισμός της ηλικίας. Επαναπροσδιορισμός της ασφάλειας και της ανασφάλειας
Εκπαιδεύοντας τις επόμενες γενεές με το να εμπνέουμε αντί να εκφοβίζουμε, στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Τα παιδιά έχουν σπουδαίο ταλέντο στο να αμφισβητούν τα δεδομένα μας, κι έτσι μας δίνουν περισσότερες ευκαιρίες να σκεφθούμε την απομάθηση, εάν τα ακούμε κι αν παρατηρούμε τις ανάγκες τους. Αυτό δεν είναι εύκολο έργο γιατί τείνουμε να διδάσκουμε με τον τρόπο που μας έχουν διδάξει. Το να ενσωματώσουμε νέες ιδέες σημαίνει να ενθαρρύνουμε τα ερωτήματα που προξενούν νέα ερωτήματα, όπως έχει υποστηρίξει η Κριτική Παιδαγωγική.
Πρέπει να αλλάξουμε ως εκπαιδευτικοί για να αλλάξουμε την εκπαίδευση.
Προτείνω να εξετάσουμε τις αξίες σχετικά με την επιβίωση και την οικονομική αναγκαιότητα από την οπτική των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επειδή αυτή είναι μια θέση από την οποία το άτομο αισθάνεται ότι υπάρχει ασφάλεια στην κάθε αλλαγή.
Υπήρξαν τρεις γενιές Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η πρώτη αναγνώρισε τα ‘Δικαιώματα για Όλους’, η δεύτερη αναγνώρισε την ανάγκη ειδικής προσπάθειας των οικονομιών για τη στήριξη των ανθρώπων που υποφέρουν από ανισότητες, που υπαγόρευαν τα ‘Κοινωνικά Δικαιώματα’ και η τρίτη γενιά Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δήλωνε συμμετοχή κάθε ανθρώπου στα ζητήματα που αφορούν τη δική του πραγματικότητα. που είναι η βάση της ‘Δημοκρατικής Συμμετοχής’: Καμία απόφαση δεν πρέπει να λαμβάνεται «για το καλό μου» χωρίς να εκφράσω τη γνώμη μου.

Μια ανάμνηση: Λέσβος, 2006. Πρώτα στήσαμε κατασκήνωση με τα παιδιά. Στην προσπάθειά μας να δώσουμε ευθύνες στους μικρούς μας μαθητές χωρίσαμε τον χώρο της κατασκήνωσής μας και κάθε ομάδα είχε έναν συγκεκριμένο χώρο για να «τον κάνει ασφαλή». Στη συνέχεια, για να διακοσμήσουμε και να βάλουμε σημάνσεις με οδηγίες, ώστε να δώσουμε μια καλλιτεχνική πινελιά για να την απολαύσουν όλοι. Στη συνέχεια, κοιτάξαμε γύρω μας και τους ζητήθηκε να προτείνουν βελτιώσεις, η μία ομάδα στις άλλες. Δουλέψαμε με συναίνεση, έτσι όλοι επαινέθηκαν. Δημιουργήσαμε έτσι μια εμπειρία ζωής, τα παιδιά κατέκτησαν το χώρο, αναλαμβάνοντας ευθύνες και μοιράζοντας ιδέες, μια εμπειρία που αξίζει να θυμόμαστε. Για να συνεργαστούμε με τους μαθητές, χρειαζόμασταν οι μεγάλοι να τους εμπιστευόμαστε, ώστε να μάθουν να εμπιστεύονται τον εαυτό τους.

Στο παραπάνω παράδειγμα εμείς, οι δάσκαλοι, χρειαζόμασταν να ξεμάθουμε αυταρχικές πρακτικές, χωρίς να παραβλέπουμε την ευθύνη των μαθητών μας, να τους αφήνουμε να πάρουν τον έλεγχο του περιβάλλοντος με διακριτική επίβλεψη. Έπρεπε να μοιραστούν την ευθύνη για το αποτέλεσμα και να αναγνωρίσουν τις ατομικές συνεισφορές.
Το πώς βλέπουμε την καθημερινότητά μας, τη δουλειά μας και τη δημιουργικότητά μας, είναι ένα θέμα που επηρεάζει όχι μόνο το πώς μαθαίνουμε, την εμφάνισή μας ή απλώς την καριέρα μας, αλλά και τις προσωπικές μας σχέσεις και τα δικαιώματα των παιδιών. Πρέπει να δούμε την ποιότητα της κάθε φιλίας, τη σύνδεση με την ομάδα συνομηλίκων μας. Επίσης να δούμε τους ρόλους των μεγάλων, των δασκάλων, των γονέων και τον καταμερισμό της εργασίας στην οικογένεια. Επιπλέον, λαμβάνουμε υπόψη το άτομο σε ασθενέστερη κοινωνική θέση.
Εσωτερίκευση.
Ο πυρήνας της αλλαγής είναι η αντίληψή μας για την ταυτότητά μας. Πχ, Τι σημαίνει για εσένα το να είσαι Δάσκαλος; Γυναίκα; Μεσήλικας; Ορειβάτης; Αθρησκος; Λευκός; Κοκκινομάλης; Αριστερόχειρας; Ποιό κομάτι ταυτότητας σου δημιούργησε προβλήματα από επιθετικά άτομα;
Προσπαθώντας να αλλάξουμε την οπτική μας, αντιμετωπίζουμε τον πρωταρχικό φόβο να μην είμαστε πλέον κοινωνικά αποδεκτοί από το οικείο, στενό μας περιβάλλον. Μερικοί από εμάς διαγιγνώσκουμε την ανάγκη για αλλαγή, αλλά ταυτόχρονα, αντιστεκόμαστε στην αλλαγή του εαυτού μας, προσπαθώντας να αλλάξουμε οτιδήποτε άλλο εκτός από τους δικούς μας τρόπους, φοβούμενοι μήπως χάσουμε τον εαυτό μας στη διαδικασία. Η κατάθλιψη μπορεί να ακολουθήσει εάν οι συνθήκες που επιμένουν είναι έξω από την αντίληψή μας. Για να ξεπεράσουν την κατάθλιψη, μερικοί μπορεί να αναζητήσουν μια νέα συνειδητοποίηση μέσω της αλληλεγγύης με άτομα παρόμοιων περιστάσεων.Η Τέχνη εδώ παίζει σημαντικό ρόλο για να προβληθούν ξεχασμένες ανάγκες , συναισθήματα κι όνειρα και να υπάρξει μια συναισθηματική επανεκίνηση.
Ποιες πηγές δύναμης έχουν επιτρέψει την απομάθηση και την αλλαγή σε αυτούς τους ανθρώπους;
Επιλογή προτύπων.Μια πηγή δύναμης είναι να αντλούμε έμπνευση από ανθρώπους που αναγνωρίζουμε ως θετικά σημαντικούς για τη ζωή και την κοινωνία μας. Η συνάντηση μαζί τους ή η ανάγνωση γι' αυτούς πρέπει να ακολουθείται από τη δική μας αμφισβήτηση συνθηκών και την αναζήτηση νέων επιπέδων για τη ζωή μας.
Τέχνη. Η τέχνη είναι ένα ισχυρό όργανο απομάθησης και οπτικοποίησης γιατί κινητοποιεί εξίσου το συναίσθημα και τη διάνοια. Γι' αυτό οι θεμελιωτές της δημοκρατίας για τον Δυτικό πολιτισμό, στην Αρχαία Ελλάδα είχαν την τέχνη ως προστατευμένο και προσβάσιμο αγαθό για παιδιά και ενήλικες, σε πόλεις, ιατρικά ιδρύματα, πολιτικές συναντήσεις, παντού. Το θέατρο, η ποίηση, οι εικαστικές τέχνες, η μουσική, ήταν απαραίτητο συστατικό της ζωής. Για την οικοδόμηση του Παρθενώνα ο Περικλής μείωσε τις στρατιωτικές δαπάνες παρά την έντονη αντιπολίτευση. Το θέατρο της Επιδαύρου ήταν ένα απαραίτητο μέρος του περιβάλλοντος και των τελετουργιών με στόχο την ίαση ανθρώπων στο αρχαίο Ασκληπιείο, που έγινε γνωστό στον αρχαίο κόσμο για τις θεραπευτικές του πρακτικές. Τέχνη μαζί με τους ναούς και τις νηστείες και τις ειδικές διαιτητικές θεραπείες. Στα θέατρα υπήρχαν ειδικά δεσμευμένες θέσεις ακόμα και για φυλακισμένους.
Η τέχνη και η έμπνευση διδάσκονται είτε με το παράδειγμα, είτε μέσω της άμεσης επαφής, πράγμα που επιτρέπει μια βαθύτερη κατανόηση.
Συμμετοχική εκπαίδευση: Στη διδασκαλία μας με στόχο βελτίωση κι αλλαγή, η μέθοδος εργασίας σε συμμετοχικές ομάδες, η ανταλλαγή ερωτήσεων και συναισθημάτων, επιλέγεται ως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να ξεμάθουμε αυτό που εμποδίζει την αλλαγή που χρειαζόμαστε. Με το να μοιραζόμαστε σκέψεις προωθούμε μέσω της συζήτησης από την εποχή του Σωκράτη, την ελεύθερη, κριτική σκέψη.
Η Κριτική Παιδαγωγική όπως δομήθηκε τον 20ο αιώνα στη Νότια Αμερική από τον Paulo Freire τον Βραζιλιάνο εκπαιδευτή και παιδαγωγό, και στη συνέχεια παγκοσμίως, βασίζεται στις ίδιες αρχές.
Στην Κριτική Παιδαγωγική: Κάθε συμμετέχων αναγνωρίζεται ως σκεπτόμενο άτομο που συνεισφέρει και όχι ως παθητικός δέκτης.
Δημιουργία ομάδας: Είναι απαραίτητες οι δυναμωτικές δραστηριότητες για να εμπλακούν όλοι οι συμμετέχοντες και να δημιουργηθεί εμπιστοσύνη, μέσα από ένα αίσθημα ασφαλούς μαθησιακής ατμόσφαιρας.
Οι ατομικές διαφορές δεν αναγνωρίζονται απλώς, αλλά γιορτάζονται ως ευκαιρία για να δούμε τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις αμφισβητούνται με δημιουργικό τρόπο, χωρίς να επιμένουμε στις επικρατούσες πτυχές, αλλά μάλλον να δημιουργούμε ενδιαφέροντα ερωτήματα.


Πώς ξεκινάμε στο μονοπάτι της αυτογνωσίας;

Δείτε τη δική σας ιστορία ζωής για το τι είδους δική σας ιδιαιτερότητα σας κάνει να διαφέρετε κατά κάποιο τρόπο. Πώς επηρέασε τη ζωή σας μέχρι τώρα. Τι μπορείτε να λάβετε υπόψη για να δείτε τη θετική πλευρά μιας διαφοράς από μια (ίσως βαρετή) πλειοψηφία;
Παραδείγματα: Αν το να είμαστε αριστερόχειρας είναι η καλύτερη χρήση του δεξιού λοβού του εγκεφάλου, ποια είναι τα πλεονεκτήματα; Ποιά τα πλεονεκτήματα ενός δυσλεκτικού μυαλού; Ποια είναι η πλεονεκτική θέση της τύφλωσης; Πώς επωφεληθήκατε ως μετανάστης ή ως δεύτερη γενιά μεταναστών από δύο ή περισσότερα διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα; Τι απολαμβάνετε πραγματικά όταν είστε γυναίκα, ακόμα και σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο; Ψάξτε το δικό σας βλέμμα αντί για την εσωτερικευμένη ενοχική εικόνα που σας έχει ίσως επιβληθεί.

Η Τέχνη είναι δρόμος για έκφραση, αυτογνωσία, επικοινωνία και επεξεργασία σχέσεων
Ας δούμε πώς μια καλλιτεχνική δραστηριότητα μπορεί να μας βοηθήσει να επικεντρωθούμε στις αλλαγές που πρέπει να δούμε στον εαυτό μας.Τις ίδιες δραστηριότητες μπορούμε να αξιοποιήσουμε στην τάξη.
Αυτοπαρατήρηση: Το μόριο-δραστηριότητά μας Identity Molecule που χρησιμοποιούμε για τα σεμινάρια μας για την Εκπαίδευση στην Ειρήνη:
Πρέπει να σχεδιάσουμε ένα αστέρι. Φανταστείτε τους εαυτούς μας σαν ένα, να σκορπίζουμε φως και ζεστασιά, απαραίτητα για τη ζωή (ακόμα και όταν ζεσταινόμαστε πολύ, αν σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται πολύ). Αν απαριθμήσουμε τα προσωπικά μας χαρακτηριστικά ταυτότητας όπως τα βλέπουμε, σχεδιάζουμε το ΜΟΡΙΟ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ μας. Ποιες είναι οι διαφορές που μας καθορίζουν και τις οποίες πρέπει να αποκαλύψουμε και ως ταλέντα;
Επεξεργασία συναισθημάτων: Επιλέγουμε ένα συναίσθημα. Φόβο, ενθουσιασμό, θυμό,οτιδήποτε.και σκεφτόμαστε τι χρώμα/χρώματα θα του δίναμε. Τι σχήματα. Ποιά υφή.Μερικά προσχέδια σε μικρή κλίμακα βάζουν σε κίνηση τη σκέψη μας κι επιλέγουμε ένα που μας ικανοποιεί περισσότερο για να εκφραστούμε σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Επικοινωνία: Σε μικρές ομάδες τριών, τεσσάρων ατόμων συζητάμε τα έργα μας. Μετά τη συζήτηση μπορούμε να τοποθετήσουμε τα έργα στη σειρά και να μοιραστούμε και συζητήσουμε τις επιλογές μας στις αποδόσεις των συναισθημάτων και τη διαφορετική μας προσέγγιση.
Διαχείριση εσωτερικών συγκρούσεων και πρόληψη εξωτερικών διενέξεων: Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι άνθρωποι κι ακόμα περισσότερο οι μαθητές μας, μας εμπιστεύονται και γίνονται ειλικρινείς μαζί μας μόνο αφού νοιώσουν ότι τους χαρίζουμε εμείς πρώτοι την εμπιστοσύνη μας και μιλάμε τη γλώσσα της καρδιάς χωρίς επιθετικότητα.
Παράδειγμα. Νοιώθοντας ψυχική πίεση και κόπωση ο εκπαιδευτικός μπαίνοντας στην τάξη έχει διάφορες επιλογές.
Α. Δηλώνει ‘σήμερα δεν είμαι στις καλές μου, δουλέψτε ήσυχα πάνω σε αυτό το θέμα, μη με εκνευρίσετε γιατί θα την πληρώσετε’.( Απειλή)
Β. Δηλώνει ‘παιδιά δεν είμαι σήμερα στις καλές μου, ζωγραφίστε ότι θέλετε, ήσυχα’ ( η ελευθερία δεν πρέπει να είναι παραμέληση, το ‘ότι θέλετε’ σε μαθητές δεν είναι ελευθερία, είναι έλλειψη φροντίδας)
Γ. Δηλώνει, ‘παιδιά σήμερα είναι μια δύσκολη μέρα για εμένα, έχω θέματα προσωπικά. Ίσως καταλαβαίνετε πως θα είχα ανάγκη τη συμπαράστασή σας.Αν ήμουν λουλούδι θα έδειχνα μαραμένο. Αν ήμουν πεταλούδα θα είχαν κολλησει τα φτερά μου, δεν θα άνοιγαν. Ίσως μπορείτε να δημιουργήσετε μια ζωγραφιά που θα μου δώσει χαρά. Θέλετε να προσπαθήσετε; Ας εργαστείτε έχοντας στο μυαλό σας κάτι όμορφο που δίνει σ’ εσάς χαρά, θα με βοηθήσει πολύ.”
Μπορείτε να επιλέξετε μια προσέγγιση και να σκεφτείτε τις επιπτώσεις που έχει η καθεμία από τις τρεις στη σχέση με τους μαθητές. Επιλέξτε με συναισθηματική νοημοσύνη γιατί έτσι θα διδάξετε συναισθηματική νοημοσύνη με το παράδειγμα σας. Σκεφθείτε και τις επιπτώσεις στην αντιμετώπιση του προσωπικού σας άγχους.
Σχετικά θέματα:
1.Πώς να ξεπεραστούν τα γονεϊκά και σχολικά στερεότυπα;
2. Οι παγκόσμιες κουλτούρες που αναμειγνύονται στις ίδιες γεωγραφικές περιοχές, μας βοηθούν να αλλάξουμε προωθώντας την απομάθηση, καθώς εξοικειωνόμαστε με τη «διαφορά»Τι ευκαιρίες έχουμε στο άμεσο περιβάλλον να γνωρίσουμε και να κάνουμε πολιτισμικές ανταλλαγές ;
3.Πώς βοηθά η απομάθηση στη διαχείριση συγκρούσεων σε μικτές κοινωνίες;
4.Διαχείριση θυμού: Πώς μαθαίνουμε να χρησιμοποιούμε τα θέματα θυμού μας με θετικούς τρόπους, ξεμαθαίνοντας τα συνήθη «ξεσπάσματα» σε αυτούς τους αθώους παρευρισκόμενους στο άμεσο περιβάλλον μας;
5. Κλιματική αλλαγή και απομάθηση των καταστροφικών συνηθειών για τη Γη, το σπίτι μας. (τι τρώμε, πώς χειριζόμαστε τα σκουπίδια, πώς ρυπαίνουμε, ποιες μορφές ενέργειας χρησιμοποιούμε κ.λπ.)
6. Πώς μπορούμε να επηρεάσουμε τις εργασιακές συνήθειες μέσω της απομάθησης;
Η απομάθηση είναι η βάση της ικανότητας μας να κάνουμε συνειδητές αλλαγές, για να ισχυροποιούμε την εσωτερική μας εικόνα σύμφωνα με τις αξίες μας, χωρίς να γινομαστε έρμια της αδράνειας. Εύχομαι άνοιξη ξανά και ξανά στους κύκλους της ζωής σας, ώστε να δημιουργούμε γόνιμες ευκαιρίες και για τους μαθητές μας.